EUROPAKO ETA NAZIOARTEKO GAIEN BULEGOA

Arartekoaren Haur eta Nerabeentzako Bulegoak Nazio Batuen Haurren Eskubideen Batzordearekin partekatu ahal izan ditu gure lurraldeko haur eta nerabeen eskubideen egoeraz dituen kezka eta proposamen nagusiak, Haurren Eskubideei buruzko Konbentzioan Nazio Batuen Batzordeak esleituta daukan Espainiako Estatuaren aldizkako jarraipen-prozesuaren esparruan.

Arartekoak txosten batean adierazi dio Batzordeari Euskadin haur eta nerabeen eskubideen betetze-mailaz egin duen balorazioa, eta Genevan parte hartu du, haurren erakundeen ordezkari batzuekin batera, Estatuak emandako informazioa kontrastatzeko asmoz Haurren Eskubideen Batzordeak gizarte zibilarekin egiten duen topaketan. Horren guztiaren bidez, Espainiari azkenean egiten zaizkion gomendioen diagnostiko osoagoa eta formulazio zehatzagoa egiten lagundu nahi da.

TXOSTENA

Vitoria-Gasteiz, 204ko urriaren 11

Europan, gero eta LGTBI pertsona gehiago dira libre sentitzen direnak aho betean nor diren adierazteko. Era berean, LGTBI pertsonek gero eta indarkeria, jazarpen eta intimidazio gehiago jasaten dute, batez ere kolektibo horretako pertsona gazteenek. Horixe da 2024ko maiatzaren 14ean Europar Batasuneko Oinarrizko Eskubideen Agentziaren (FRA) “LGTBIQ pertsonen berdintasuna bidegurutzean: aurrerapenak eta erronkak” txostenak ondorioztatzen duena. Txosten hori ingelesez publikatu zen.

Txostenak, halaber, LGTBI pertsonek Europan dituzten esperientziak, iritziak eta erronkak jasotzen ditu, inkestan jasotako erantzunetan oinarrituta. Inkesta horretan Europar batasuneko 27 herrialde kideetako LGTBI pertsonek hartu dute parte, bai eta Albaniako, Ipar Mazedoniako eta Serbiako LGTBI pertsonek ere. Guztira 100.000 pertsona izan dira. FRAk 2019an eta 2012an egindako aurreko inkestetatik izan diren aldaketak ere nabarmendu ditu ikerketak.

Europan, badirudi LGTBI pertsonen eskubideak bermatzeko eta babesteko aurrerapenak motelak direla, baina mailakatuak. LGTBI kolektiboko pertsonen erdia baino gehiagok aho betean adierazten dute beren sexu-orientazioa, genero-identitatea eta sexu-ezaugarriak. Hala ere, pertsona gehienek saihestu egiten dute beren bikotekideen eskutik joatea kaletik, erasoen beldur direlako. Nahiz eta LGTBI pertsonen aurkako diskriminazioa ikusezina eta altua den (behar baino salaketa gutxiagoren fenomenoak bere horretan jarraitzen du), datuek pixkanakako beherakada adierazten dute. Hala ere, indarkeria-, jazarpen- eta intimidazio-maila altuagoa izan da beste inkesta batzuekin alderatuta. Erakundeen babesari dagokionez, lau pertsonatik soilik batek uste du bere gobernuek aurre egiten dietela LGTBI pertsonen aurkako aurreiritziei eta intolerantziari. Horrek adierazten du beherakada egon dela 2019. urtearekin alderatuta. Nolanahi ere, ikastetxeetan pertzepzio positiboa nabarmentzen da, LGTBI pertsona gazteek irakasleen eta ikasleen babes handiagoa sentitzen dutela baieztatzen baitute. Gainera, adierazten dute eskolek LGTBI pertsonen inguruko gaiak modu positiboan eta proaktiboan jorratzen dituztela.

Txostenak nabarmentzen du, halaber, LGTBI pertsonen esperientziak nabarmen aldatzen direla Europar Batasuneko herrialde batetik bestera, eta talde bakoitzak erronka ezberdinei egin behar diela aurre. Hala, pertsona intersexualek, transek, ez-bitarrek eta genero-aniztasuna dutenek jazarpen eta indarkeria gehiago jasaten dute. Aukera gehiago dituzte osasun mentaleko arazoak izateko, bai eta pentsamendu suizidak izateko ere. Halaber, pertsona horiek etxerik gabe geratzeko aukera gehiago dituzte eta arreta medikoa jasotzeko zailtasun gehiago. Gauza bera gertatzen da desgaitasuna edo zailtasun ekonomikoak dituzten LGTBI pertsonekin, bai eta etnia- edo arraza-taldeetako edo beste talde gutxituen kide diren LGTBI pertsonekin ere.

Espainian jaso diren erantzunek bat egiten dute EB osoko batez bestekoarekin, nahiz eta zenbait gairen arteko aldeak nabarmentzen diren. Hala, bi egoera bereizten dira positiboki. Alde batetik, LGTBI pertsona-taldeen artean irekiago eta aho batean adierazten dute beren orientazio eta identitate sexuala, baina pertsonen ehuneko txikiago batek kaletik bere bikotekidearen eskutik joatea saihesten dute. Beste alde batetik, nabarmenki bereizten da negatiboki, azken urteetan, LGTBI pertsonen aurkako indarkeria, aurreiritziak eta intolerantzia areagotu egin direla. Agintari publikoek aurreiritziei eta intolerantziari eraginkortasunez aurre egiten dietelaren inguruko sentsazioa nabarmentzen bada ere, zifra horrek Europako batez bestekoa (% 58) bikoizten du. Hezkuntza-eremuan, EBrekin alderatuta, badirudi ikasle gehiagok ezkutatzen dutela beren LGTBI identitatea ikasgelan. Halaber, LGTBI pertsona gisa eskoletan beren eskubideak bermatzen eta babesten dituztela sentitzen da arinki. Nolanahi ere, inkesta egin duten LGTBI pertsonen % 66 dio bere ikastetxean inoiz ez dela LGTBI pertsonekin lotutako gaiez hitz egin.

Testuinguru horretan, FRAk gobernuei eskatzen die honako gai hauetan esku hartu dezaten:

• Diskriminazioa: esparru guztietan diskriminazioa jorratzea, tratu-berdintasunari buruzko EBren zuzentarauaren transposizioaren bidez, bai eta berdintasun-erakundeen arauei buruzko zuzentarauen transposizioaren bidez ere (ikus Arartekoak zuzentarau horiei buruz egindako azken oharra). Berdintasun-erakundeak gaitzea eta baliabide egokiak ematea, biktimei laguntza hobea emateko.
• Hezkuntza: eskolak ikaskuntza-gune seguruak eta onuragarriak izatea haur eta nerabe guztientzat. Eskola-jazarpenari heltzea eta ikasketa-planak eta hezkuntza-sistemak EBk sustatutako jardunbide egokienetan oinarritzen direla bermatzea.
• Osasuna: kalitatezko osasun-laguntza jasotzeko aukera bermatzea, osasun mentalerako laguntza barne. "Bihurketa-praktikak" eta ezinbestekoak ez diren esku-hartze medikoak amaitzea.
• Online gorrotoa: online gorrotoari aurre egitea, bai eta LGBTI pertsonen aurkako desinformazio-kanpainei ere. Algoritmoen zeihartasun arriskuaren aurka egitea eta plataforma digitalen erantzukizuna bermatzea, EBko legeriaren arabera.
• Gorroto-delituak: LGTBI pertsonen aurkako jazarpena eta indarkeria inolaz ere onartuko ez duen kultura ezartzea. Polizia-prestakuntzan inbertitzea, LGTBI pertsonen aurkako gorrotoak eragindako delituak behar bezala identifikatu, erregistratu eta ikertuko dituztela bermatzeko. Horren helburua biktimak seguru sentitzea da, erasoak salatzeko eta bidezko tratua jasotzeko. Prozesu penaletan, aurreiritziak delituaren faktore larrigarritzat hartzea.

2024ko maiatzaren 7an, Europar Batasuneko Kontseiluak bi zuzentarau onartu zituen, tratu-berdintasuna sustatzeko erakundeek bete beharreko gutxieneko estandar lotesleak ezartzen dituztenak diskriminazioa prebenitzeko, berdintasuna sustatzeko, diskriminazioaren biktimei laguntzeko eta justizia berrezartzeko:

• Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren zuzentaraua, enplegu- eta okupazio-gaietako emakumeen eta gizonen tratu- eta aukera-berdintasunaren eremuko berdintasun-erakundeei buruzko arauei buruzkoa; eta
• Kontseiluaren zuzentaraua, berdintasun-erakundeei buruzko arauei buruzkoa, honako arlo hauetan: pertsonen arteko tratu-berdintasuna, arraza edo etnia edozein dela ere; tratu-berdintasuna enpleguaren eremuan eta pertsonen okupazioa, erlijioa edo sinesmenak edozein direla ere; desgaitasuna, adina edo sexu-orientazioa; emakumeen eta gizonen arteko tratu-berdintasuna gizarte-segurantzaren arloan eta ondasun eta zerbitzuetarako sarbidean eta horien horniduran.

Berdintasunerako erakundeak sortzearen aldeko EBren bultzada 2000ko lehenengo hamarkadan hasi zen, EBko legeriak berdintasuna sustatzeko erakundeak izendatzeko betebeharra ezarri zuenean. Hala, arraza-berdintasunari buruzko 2000/43/EE eta 2004/113/EE zuzentarauen eta emakumeen eta gizonen berdintasunari buruzko 2006/54/EE eta 2010/41/EB zuzentarauen eskutik, EBko herrialde guztiek dituzte berdintasun-erakundeak. Euskadin, Emakundek emakumeen eta gizonen berdintasuna sustatzen du. Emakunde Europako zuzentarau horien aurretik sortu zen Eusko Jaurlaritzari lotutako erakunde autonomo gisa.  

Hala ere, zuzentarau horiek berdintasun-erakundeak sortzea eta gutxieneko funtzioak esleitzea baino ez zuten ezartzen, eta diskrezionalitate-tarte handia utzi zieten estatuei haien egitura eta funtzionamendua zehazteko. Horren ondorioz, EBko estatuetan desberdintasun nabarmenak daude independentziari, eskumenei eta erakunde horiei esleitutako baliabideei dagokienez, eta horrek, aldi berean, diskriminazio asimetrikoaren aurkako babes-sistema dakar, estatu batetik bestera alde handiak baitaude.

Horregatik, EBn berdintasuna sustatzeko sistema indartzeari begira, onetsi berri diren zuzentarauen xedea da tratu-berdintasuna sustatzeko erakundeen funtzionamendurako gutxieneko baldintzak ezartzea, haien eraginkortasuna hobetzeko eta independentzia bermatzeko, tratu-berdintasunaren printzipioaren aplikazioa indartze aldera. Nabarmendu behar da zuzentarauek Europako Kontseiluaren Arrazakeriaren eta Intolerantziaren aurkako Komitearen (ECRI) 2017ko Politika Orokorreko 2. gomendioa eta Nazio Batuen 1993ko Parisko Printzipioak aipatzen dituztela, irizpide lotesleak egiteko inspirazio-estandar gisa.

Zuzentarauen estandar lotesleen azterketatik bereziki honako alderdi hauek nabarmendu behar dira:

• Independentzia eta posizio instituzionala: Organismoak independentea eta kanpoko eraginik gabea izan behar du, Gobernuaren jarraibiderik eskatu eta onartu gabe, eta barne-egitura propioa izan behar du (3.1 artikulua). Organismoak askotariko mandatua duen beste organismo bateko kide izan daitezke — defentsa-erakundeak eta giza eskubideen erakunde nazionalak, esaterako —, eta berdintasun-arloko mandatua benetan gauzatzen dela bermatu beharko dute (3.4 artikulua).
• Baliabide nahikoak: Estatuek beren eskumen guztiak eraginkortasunez gauzatzeko behar dituzten giza baliabideak, baliabide teknikoak eta finantza-baliabideak eman beharko dizkiete erakundeei (4. artikulua).
• Eremu materiala: erakundeen jarduera-eremu materiala argitzen duen artikulu espezifikorik ez badago ere, haien ekintzak erakunde publiko eta pribatuetara hedatuko direla aipatzen da (5.2 artikulua).
• Sentsibilizazioa, prebentzioa eta sustapena: erakundeek diskriminazioa modu eraginkorragoan prebenitzeko eta berdintasuna sustatzeko ahalmena izan behar dute, erakunde publiko eta pribatuen artean ekintza positiboak sustatzea eta berdintasuna zeharkako printzipio gisa txertatzea barne (5. eta 6. artikuluak).
• Tresna-ugaritasuna: organismoei ahalmena ematen zaie balizko diskriminazio-kasuei buruzko ikerketak egiteko (8.2 eta 8.3 artikuluak); erabaki lotesleak edo ez-lotesleak emateko (9. artikulua); prozesu judizial zibiletan eta administrazioarekiko auzietan jarduteko, bai eta prozedura judizialetan oharrak aurkezteko eskubidea ere, prozesua biktimen eskariz edo ofizioz hastean (10. artikulua, EBJAren C-54/07 epaiari erreferentzia eginez); eta auziak ebazteko metodo alternatiboak aplikatzeko, hala nola bitartekaritza eta adiskidetzea (7. artikulua).
• Legeak eta politikak egiteko prozesuan aurretiazko kontsulta egitea: prozedurak ezarriko dira gobernuek eta agintari publikoek berdintasun-erakundeei kontsulta egin diezaieten berdintasun-zuzentarauetatik eratorritako eskubide eta betebeharrekin lotutako legeriari, politikei eta programei buruz (15. artikulua).

Zuzentarauak indarrean sartzen direnetik estatuek 2026ko ekainaren 19ra arteko epea dute berdintasun-organismoei buruzko estandarrak indarrean jartzeko beharrezko lege-, erregelamendu- eta administrazio-neurriak hartzeko.

Arartekoak bat egin du Europako Ombudsmanaren deiarekin, zeinak Europako herritarrak datozen Europako hauteskundeetan parte hartzera animatzen dituen. Euskadin ekainaren 9an izango dira. 

Dei hori garrantzitsua da, izan ere, hauteskunde horietako partaidetzak beheranzko joera argia du, eta horrek desitxuratu egin dezake bizikidetza demokratikoaren balioak, pertsonen oinarrizko eskubideak eta Europako Zuzenbide Estatua defendatzeko sortu ziren Europar Batasuneko erakundeen legitimitatea. 

Erakunde demokratiko sendoek, azken batean, herritarren partaidetzan aurkitzen dute beren legitimazioa. Horregatik, Arartekoak oro har hauteskunde-dei guztietan parte hartzera animatzen ditu herritarrak.

ENO SAREAREN ADIERAZPENA

Vitoria-Gasteiz, 2024ko apirilaren 3a
 

Aurten, 2024an, Arartekoa elkarlanean ari da Europar Batasunaren eta Latinoamerikaren arteko lankidetza-programarekin, EUROsociAL- izenekoarekin, gizarte-kohesioa sustatzeko. Arartekoaren ekarpena gobernantza demokratikoaren arloaren eta programaren justiziara iristeko ekintza-ildoaren barruan kokatzen da. Txileko agintariek berariaz eskatuta, Arartekoa Txileko Justizia Ministerioari laguntzen ari zaio gazte-justiziaren erreforma-prozesuan, bereziki, Gazteen Gizarteratze-sistema martxan jartzeko prozesuan.  

Zehazki, martxoan, Ministerioak justizia errestauratiboari eta bitartekaritzari buruzko sentsibilizazio- eta prestakuntza-prozesu bat hasi du, Ipar Makrozonako justizia-sektoreko eragileei zuzenduta (fiskalak, epaileak, defendatzaile publikoak, gazteak gizarteratzeko zerbitzua), kasu posibleak bideratzeko eta kudeatzeko. Arartekoaren justizia-arloko arduraduna Txileko iparraldeko hiru zonatan (Antofagasta, Copiapó eta Coquimbo) martxoaren 15ean, 18an eta 20an egingo diren eskualdeetako konferentzietara joango da. Bertan, tokiko agintariei, agintari judizialei, eragile juridikoei eta bitartekaritzako eta gazteak gizarteratzeko langileei aurkeztuko die Arartekoak justizia errestauratiboaren Europako eta nazioarteko estandarren eta printzipioen garapenean duen esperientzia eta Euskadik gazte-justizia errestauratiboaren sistema ezartzeko duen esperientzia partekatuko die.

Halaber, eta lankidetza hori bukatzeko, martxoaren 21ean, Arartekoak Latinoamerikarako Justizia Errestauratiboaren Eskualde Mintegian parte hartuko du. Mintegia herrialdeko hiriburuan izango da, Santiagon (Txile), eta Latinoamerika osoko partaideak joan ahalko dira. Eskualdeko Mintegian, agintari gorenek (Txileko Justizia ministroa eta Europar Batasunak Txilen duen Ordezkaritzako ordezkari bat, besteak beste, bertaratzea aurreikusita dago) Txileko Gazteen Gizarteratze-sisteman justizia errestauratiboa martxan jartzean lortutako aurrerapenei buruz hitz egingo dute. Arartekoaren justizia-arloko arduradunak, Arartekoaren izenean, gaian aditua den erakundea den aldetik, Txileko erreforma-prozesua Europako eta nazioarteko estandarretara egokitzen den azalduko du.

Laburbilduz, Arartekoak ekimenari egindako ekarpen horri esker, erakundeak nazioartean aurkez dezake bere ildo estrategikoa Arartekoaren erakundean bertan errestaurazio-praktikak abian jartzeko, bai eta justizia errestauratiboaren aldeko bultzada partekatzeko ere, justiziaren sistema formalari kalitatea ematen dion eredu osagarri gisa, biktimen beharrei erantzuten dielako, adingabe arau-hausleen erantzukizuna eta berreziketa sustatzen dituelako eta gizarte osoa prozesu horietan inplikatzen duelako. Gainera, Txileko sistemak Herriaren Defendatzailerik ez duenez, Arartekoari eskatu zaio Txileko agintariei Ombuds erakundea edo Herriaren Defendatzailearen figura ezagutzera emateko, gobernantza demokratikoan garrantzi handiko erakundea baita.