EUROPAKO ETA NAZIOARTEKO GAIEN BULEGOA

Urriaren 23an, Estrasburgoko Auzitegiak A.J. eta L.E. Espainiaren aurka auziei buruzko erabakia eman zuen. Erabakian Espainia zigortzen du, mendekotasun kimikoagatik bortxatuak izan zirela salatu zuten bi emakumeren kasuan ikerketa eraginkorrik ez egiteagatik. Auzitegiak ondorioztatu du ikerketan emandako akatsek urratu egin zituztela —prozeduraren alderdian— demandatzaileen aurkako tratu ankerrak eta iraingarriak debekatzea eta haiek bizitza pribaturako duten eskubidea, Giza Eskubideen Europako Hitzarmenaren 3. eta 8.en artikuluek babestuta. 

Kasuaren aurrekariak 2016koak dira, orduan bi emakumek salatu baitzuten bortxaketa jasan zutela Iruñean, mendekotasun kimikoagatik. Joan ziren osasun-zentroak sexu-erasorako protokoloa aktibatu zuen, eta gertatutakoaren berri eman zion Polizia Nazionalari. Poliziak ikerketa abiatu zuen, eta susmagarriak atxilotu egin zituzten, zeinek sexu-harremanak izan zituztela aitortuta, baimena eman zietela argudiatu zuten. Ikerketan zehar, akusatuetako bat ikerketa-unitateko agente baten koinatua zela jakin zen, eta prozesuan zehar funtsezko frogak galdu edo manipulatu ziren.

Zigor-arloko prozesuan, instrukzio-epaitegiak, demandatzaileen testigantzak sinesgarritzat jo arren, susmagarriak ez auzipetzea erabaki zuen, froga eztabaidaezinik ez zegoelako. Frogen erabileran izandako irregulartasunengatik kausa bereiziak ireki baziren ere, batek ere ez zuen aurrera egin. Urte batzuk geroago, prozesuaren kausa nagusia behin betiko artxibatu zen, ez baitzen egiaztatu substantziak ematea edo baimenik ez ematea arrazoizko zalantza orotatik haratago. Epaitegiek onartu zuten irregulartasunek eta froga digitalen desagerpenak "eragin handia" izan zutela ikerketan, baina diligentziak zehatzak izan zirela ondorioztatu zuten.

Bere erabakian, Giza Eskubideen Europako Auzitegiak ondorioztatzen du Espainiako agintariek ez zutela ikerketa eraginkorrik egin, bereziki funtsezkoak izan zitezkeen frogak sistematikoki galdu eta manipulatu zirelako, ikerketan independentzia nahikoa bermatu ez zelako eta akats horien aurrean erantzun nabarmen desegokia eman zelako, "akats isolatuak" edo ikerketan egindako omisio txikiak gainditzen zituztelako. Agintariek egindako jarduerek ez zuten lortu mendekotasun kimikoaren salaketetarako funtsezkoak ziren frogen galera konpentsatzea. Gainera, poliziaren jokabide txarrari buruzko ikerketak denbora luze baten ondoren hasi ziren, eta jatorrizko ikerketa gainbegiratu zuten organo judizial eta polizialen esku utzi ziren.

2025eko urriaren 7an, Europako Kontseiluak Pertsona intserxualen eskubide berdintasunari buruzko Ministroen Batzordearen CM/Rec (2025)7 Gomendioa onartu zuen. Gomendioak pertsona intersexualen eskubideak berdintasunez babesteko, errespetatzeko eta gozatzeko ikuspegi integral bat proposatzen du, eta Sexu-orientaziogatiko edo genero-identitateagatiko diskriminazioari aurre egiteko neurriei buruzko CM/Rec (2010)5 Gomendioa osatu eta zabaldu nahi du. 

Gomendioak argi eta garbi eskatzen die agintariei baimendu gabeko esku-hartze medikoak debekatzen dituzten lege eta politika publikoak har ditzatela, eta bermatu dezatela haur intersexualen edozein esku-hartze atzeratu egingo dela beren kabuz erabaki ahal izan arte. Era berean, arreta medikoa jasotzeko aukera zuzena ematea gomendatzen du, bai eta bizitzako esparru guztietan pertsona intersexualen indarkeria, diskriminazioa eta bazterketa prebenitzea ere.

Europako Kontseiluak gomendioaren alderdi hauek nabarmendu ditu:

• Pertsona intersexualen esperientzia, erronka eta ahultasun bakarrak ezagutzen ditu, diskriminazioa, estigmatizazio, marjinazioa, gizarte-bazterketa eta indarkeria barne, sarritan patologizazioan eta sexualitatearekin eta generoarekin lotutako estereotipoetan errotuak, ongizate fisikoari eta mentalari larriki eragiten diotenak.

• Baieztatzen du pertsona intersexualen giza eskubideak berdintasunez babestu, errespetatu eta gozatzeko, ikuspegi integralak eta koherenteak behar direla, sektore guztietan egokiak diren legeria, politikak eta bestelako babes-neurriak barne hartzen dituztenak, modu eraginkorrean aplikatzen direnak eta aldian-aldian berrikusten direnak, datuen bilketaren eta azterketaren laguntzarekin.

• Pertsona intersexualen eta haien erakundeen parte-hartzen esanguratsuaren garrantzia nabarmentzen du, Estatuen ahalegin iraunkorrekin eta maila guztietako erakunde eta gizarte zibileko lankidetzarekin batera. 

• Nazioko, Europako eta nazioarteko elkarrizketa eta lankidetza sustatzen ditu, pertsona intersexualen berdintasunean eta duintasunean aurrera egiteko.

Gomendioekin batera aurkeztu ohi den azalpen-memorandumak nabarmentzen du Espainia dela tratamendu edo/eta ebakuntza mediko edo kirurgikoak murrizteko legeria espezifikoa onartu duen estatu kide bakarretakoa, ukitutako pertsona intersexualaren baimen espezifiko, oso, aske eta informaturik ez dagoenean (Transen Berdintasun Erreal eta Eraginkorrari eta LGTBI Pertsonen Eskubideak Bermatzeari Buruzko otsailaren 28ko 4/2023 Legearen 19. artikuluari erreferentzia eginez). Azpimarratu du, halaber, Espainia dagoela pertsona intersexualak esplizituki babesten dituen herrialdeen artean, sexuaren ezaugarria babestutako arrazoi gisa hartuta, diskriminazioaren aurka enpleguan, bai eta ondasunak eta zerbitzuak ematean ere.

2025eko uztailaren 23an, Nazioarteko Justizia Auzitegiak (NJA) hainbeste espero zen iritzi aholku-emailea eman zuen estatuek klima­‑aldaketaren inguruan dituzten betebeharrei buruz. NJAren iritzi aholku-emaileek, nahiz eta lotesleak ez izan, lehen mailako legezko garrantzia dute. Iritzia aho batez hartu zuten, eta hori, sinbolikoki, esanguratsua da; izan ere, Auzitegiaren erabakiak inoiz gutxitan hartzen dira aurkako boto partikularrik gabe. Nolanahi ere, eta iritzia “garaipen historikotzat” hartu den arren, adierazi behar da Auzitegia osatzen duten 15 epaietatik 11k boto partikularrak edo adierazpenak egin zituztela, kasu askotan iritziaren anbizio falta, lausotasuna edo irismen mugatua dela-eta beren nahigabea adierazteko.

Hausnarketa honetan aztertutakoaren arabera, NJAren iritziz, estatuek betebehar lotesleak dituzte, klima-aldaketari buruzko nazioarteko tratatuetatik eratorritakoak zein nazioarteko ohiturazko zuzenbidetik eratorritakoak, bereziki ingurumenari kalte nabarmenik ez eragiteko betebeharrari dagokionez. Gainera, Auzitegiak baieztatzen du betebehar horiek ez-betetzea nazioartean legez kontrako gertakaria dela, eta estatuen erantzukizuna eta kaltea erreparatzeko betebeharra eragiten dituela. 

Iritzi aholku-emailearen jatorria eta testuingurua

Gazteek eta nerabeek gidatutako kanpaina batek, Vanuatuko uharte-estatua buru zuenak, Nazio Batuen Batzar Nagusiaren 77/276 Ebazpena sustatu zuen, zeinaren bidez funtsezko bi gai argitzeko eskatu zitzaion NJAri:

1. Klima-aldaketa bultzatzen duten giza jardueren aurrean estatuek dituzten betebeharrak klima-sistemaren eta ingurumenaren beste alderdi batzuen babesa bermatzeko.

2. Betebehar horiek ez betetzeak dituen ondorio juridikoak.

Auzitegiak onartu egin zuen horri buruzko iritzia ematea. Aitortu zuen klima‑aldaketa “zibilizazioan aurrekaririk ez duen erronka” dela, eta Klima-aldaketari buruzko Gobernuarteko Taldeak (IPCC) ezarritako adostasun zientifikoa txertatu zuen bere gogoetetan. Zehaztu behar da azterketaren xedea ez zela adieraztea estatu jakin batek nazioarteko zuzenbidea urratu zuela, baizik eta identifikatzea zein diren klima-aldaketa eragiten duen jokabidea – egintzak eta ez-egiteak – zuzentzen duten nazioarteko betebeharrak, bai eta hura ez betetzeak dakartzan ondorio juridikoak ere.

Azpimarratu beharreko gaiak

• Lex specialis-ek ez du ordezkatzen nazioarteko zuzenbide orokorra. - Auzitegiak dio estatuen betebeharrak zehazteko arau garrantzitsuenak klima-aldaketari buruzko itunetan jasotakoak direla, baina horiek nazioarteko zuzenbideko beste tresna batzuen arabera interpretatu behar direla, hala nola giza eskubideen, izan beharreko ardurari buruzko nazioarteko ohiturazko zuzenbidearen eta estatuen betebeharrei buruzko zuzenbide orokorraren arabera. Halaber dio klima-aldaketari buruzko itunetan ezarritako betebeharrak, era berean, eragina izan dezaketela ohiturazko zuzenbidearen edukian. Ildo horretan, Auzitegiak aplikagarriak diren nazioarteko zuzenbidearen iturrien ikuspegi holistikoa hartzearen alde egiten du, estatu isurtzaile handiek defendatzen duten jarreraren aurka. Estatu horiek Parisko Akordiotik eta kalteak prebenitzeko printzipiotik eratorritako betebeharren interpretazio murriztailea defendatzen dute. 

• Erantzukizuna eta isuri historikoak esleitzea. - Auzitegiaren hitzetan, estatuek beren organoen egintza eta ez-egiteen erantzukizuna izan dezakete, eta erantzule izan daitezke beren jurisdikziopeko jarduera pribatuak (hala nola enpresa pribatuen jarduerari esleitutako isuriak) kontrolatzeko orduan behar besteko arreta ez izateagatik. Azpimarratzen du erregai fosilen ekoizpenaren, kontsumoaren, lizentzien edo subsidioen ondoriozko isurien aurreko gelditasuna nazioartean Estatuari egotz dakiokeen legez kontrako egintza izan daitekeela. Horrez gain, Auzitegiak aitortzen du zenbait estatuk eragina izan dezaketela kalte berean, eta baieztatzen du, zientziaren aldetik, posible dela bakoitzaren eragin-maila osoa zehaztea, isuri historikoak eta gaur egungoak aintzat hartuta. Berretsi egiten du erantzukizunari buruzko arau orokorrek aukera ematen dutela erantzukizuna zenbait autoreren artean banatzeko, edo, kasu batzuetan, erreparazio osoa bakar bati eskatzeko. 

• Erreparazioa zehazteko kausalitatea. - Auzitegiak dio kausalitatea ez dela erantzukizuna zehazteko betekizun orokor bat, baldin eta aplikagarria den lehen mailako arauak hala ezartzen ez badu; baina berretsi egiten du zein garrantzitsua den erreparazioa zehazteko. Baztertu egiten du klima-aldaketaren kausen konplexutasunak lotura hori frogatzea eragozten duelako ideia; izan ere, gogorarazten du “nahikoa zuzena eta egiazkoa” izan behar duela legez kanpoko ekintzaren eta klima-testuingurua jorratzeko malgutzat jotzen duen kaltearen‑estandarraren artean. Nahiz eta onartzen duen lotura kausala “arinagoa” izan daitekeela tokiko kutsadura-kasuetan baino, bere ustez lotura ezar daiteke zientzian eta egoera zehatzetan oinarrituta.

• Erga omnes betebeharrak ate berriak zabaltzeko. - Auzitegiak zehazten du estatuek klima-sistema eta ingurumenaren beste zati batzuk berotegi-efektuko gasen isuri antropogenoetatik babesteko dituzten betebeharrak erga omnes izaera dutela, hau da, nazioarteko komunitate osoari eskatzen zaizkiola. Era berean, baieztatzen du klima‑aldaketari buruzko itunetatik (hala nola Parisko Akordiotik) eratorritako betebeharrak erga omnes partes direla; izan ere, estatu guztien funtsezko interesa babesten dute, hau da, klima babestea ondasun komun globala den aldetik. Irismen handiko karakterizazio horri esker, edozein estatuk eska dezake beste estatu batek betebehar horiek ez betetzeagatik duen erantzukizuna, bai eta kalte zuzenik jasan ez badu ere. Hala, indartu egiten da horiek betetzeko interes kolektiboa. Aitortze horren ondorio nagusia da aukera ematen zaiela estatu guztiei, ez soilik zuzenean kaltetutakoei, ekintza diplomatikoak edo auziak has ditzaten NJAren beraren aurrean, betiere jurisdikzio-baldintzak betetzen badira. 

Ondorioak

NJAren iritzi aholku-emailearen ondorio nabarmenena da klima-aldaketa bultzatzen duen jokabidea ez dela zilegitzat jotzen; aitzitik, nazioartean legez kontrakoak diren ekintzen ikuspegiaren arabera aztertzen da, horrek dakartzan ondorio juridiko guztiekin. Bestela esanda, jokabide hori, printzipioz, nazioartean legez kontrakotzat jotzen den esparrua eratzen da, baldin eta estatuek ez badute erakusten behar besteko arreta zorrotz eta etengabea. Paradigmaren aldaketa hori nazioarteko zuzenbideak klimari eragiten dioten ekintzak arautzen dituen moduaren funtsezko definizio bat da.

Horrez gain, azpimarratu behar da iritzi horretan aurrez aurre jartzen direla nazioarteko zuzenbidearen kontrako bi ikuspegi: batetik, isurtzaile handiena, hau da, nazioarteko zuzenbidearen zeregin mugatzaileago baten eta baimenaren estatuaren autonomiaren alde egiten dutenena; eta, bestetik, klima-aldaketaren ondorioekiko kalteberenak diren estatuena, hau da, nazioarteko zuzenbidearen zeregin sendoagoa eta hedakorragoa defendatzen dutenena, premiazko erronka globalei (hala nola klima-aldaketa) aurre egiteko, nazioarteko tresnen eta prebentziorako betebeharraren interpretazio holistiko baten bidez. Kasu honetan, NJAk bigarren ikuspegi horren alde egiten du; izan ere, azpimarratzen du nazioarteko zuzenbidea oso zabala eta garrantzitsua dela zibilizazioaren erronkei erantzuteko, hala nola klima-aldaketari erantzuteko.

Europar Batasuneko Oinarrizko Eskubideen Agentziak (FRA) “2025eko Oinarrizko Eskubideei Buruzko Txostena” argitaratu du. Bertan, 2024an Europar Batasunean oinarrizko eskubideak zertan diren eta 2025erako aurreikuspenak zehatz-mehatz aztertzen dira. 

Hain zuzen ere, hainbat frontetan eskubideen erosioa dagoela ohartarazten du txostenak, eta egoera politiko aldakorrak eskubide horiei eragiten diela. 2024an, identitate-politikek gorrotoa eta intolerantzia elikatu dituzte; digitalizazioak eta adimen artifizialak, aukerak eskaintzen badituzte ere, oinarrizko eskubideen aurkako mehatxu berriak eragin dituzte batez ere; eta EBko kanpo-mugetako eskubideen etengabeko urraketek, gizarte zibileko erakundeen aurkako erasoekin batera, printzipio demokratiko eta giza eskubide oinarrizkoenak hondatu dituzte. 2025era begira, defentsarako eta segurtasunerako ikuspegi politikoak eta prozedurak sinplifikatzeko eta desarautzeko ahaleginek eskubideak babesteko kostua izan lezaketela aurreikusten da.

Gainera, FRAk garrantzi berezikotzat jotzen diren gaiei buruz bere analisia ematen du. Lehenik eta behin, 2024. urteko hauteskunde-zikloari dagokionez, txostenak integritate demokratikorako arrisku esanguratsuak nabarmentzen ditu, sare sozialetan eta hauteskunde-prozesuetan adimen artifizialaren erabileraren bidez egindako manipulazioa eta desinformazioa barne, bai eta giro politiko polarizatu batean izandako indarkeria- eta larderia-ekintzak ere. Era berean, Europako Parlamentuaren osaerak ez duela gizarte-aniztasuna behar bezala islatzen azaltzen du, emakumeen, gazteen, desgaitasunen bat duten pertsonen eta gutxiengoen ordezkaritza txikia baitu.

FRA indarkeria matxistaren auzian ere gelditu da. Txostenak azpimarratzen du indarkeria matxistak orokortua izaten jarraitzen duela EBn, eta ohartarazten du kasu asko ez direla iristen agintariek jakitera. Estatu batzuek adostasunean oinarritutako sexu-delituen definizioak hartu dituzten arren, FRAk adierazi du ekintza gehiago behar direla, batez ere ziber indarkeriaren eta sare sozialetako misoginiaren aurrean.

Azkenik, txostenak EBko Oinarrizko Eskubideen Gutunaren aplikazio-egoerari heltzen dio. FRAren aburuz, Gutunak, Giza Eskubideen Europako Hitzarmena bezalako beste tresna batzuen aurrean, ikuspen txikia du, eta horren aplikazioaz arduratzen diren pertsona guztien gaitasunak indartzeko deia egin du, giza eskubideen erakunde nazionalak eta berdintasun-erakundeak barne.

Maiatzaren 26an eta 27an, Arartekoaren haurren eta nerabeen bulegoko eta nazioarteko gaien bulegoko bi teknikarik, parte hartu zuzten Luxemburgon, Haurren Defendatzaileen Europako Sarearen (ENOC) udaberriko mintegian, Luxenburgoko Haurren Defentsa Erakundeak antolatuta.

Mintegiaren lehen egunean, haurrek osasun fisikorako duten eskubidearen babesari eta sustatzeari eskaini zitzaion, hori baita ENOCek 2025erako duen lanaren gai nagusia. Hala, Europako haurren eta nerabeen defentsa-erakundeetako ordezkariek gogoeta egin zuten haurrek osasun fisikoko zerbitzuetarako sarbidea izateari buruz eta bizimodu osasungarria sustatzeko dauden tresnei buruz.

Mintegiaren bigarren egunean, defentsa erakundeek asiloa eskatzen duten haurren zaintza eta haiei kalitateko arreta ematearen gaia jorratu zuten, migrazioari eta asiloari buruzko EBko Itunaren testuinguruan, EMN Migraziorako Europako Sarearekin lankidetzan. Arartekoaren teknikariek, Kataluniako Síndic de Greuges eta Andaluziako Defentsa Erakundeko ordezkariekin batera (biak ENOCeko kideak), eta Kanarietako Komuneko diputatuaren laguntzarekin, hizlari gisa aritu ziren Espainiako lurraldean haur migratzaileen eta asilo-eskatzaileen kalitatezko arretak dituen erronkei buruzko mahai batean, bereziki, Andaluziako, Kataluniako, Euskadiko eta Kanarietako administrazio publikoei dagozkien betebeharrei erantzunez.